KEBUDAYAAN JAWA

“SADRANAN / NYADRAN”

  

Sadranan utawi nyadran inggih punika serangkaian upacara ingkang dilakoni dening masyarakat Jawi, utamane Jawi Madya. Nyadran asalipun saking basa Sansekerta, sraddha ingkang artine keyakinan. Jeneng nyadran menika asalipun saking tembung sraddha, nyraddha, nyraddhan, banjur dadi nyadran. Nyadran menika tradisi resik-resik sarean dening masyarakat Jawi, umume ing dhusun. Lebet basa Jawi, nyadran asalipun saking tembung sadran ingkang artine ruwah syakban, dados sadranan utawa nyadran inggih punika kagiatan keagamaan ingkang sampun dados tradisi wonten ing wulan Syakban (ruwah). Tradisi sadranan sampun umum dipun lampahaken masyarakat muslim. Nyadran inggih punika salah sijining prosesi adat budhaya Jawa awujud kagiatan setaun sepisan ing sasi ruwah wiwit saka resik-resik pasarean leluhur, mangsak panganan tertamtu kaya dene apem, ater-ater lan slametan utawi kenduri.

Rangkaian Kagiatan Sadranan

Kagiatan ingkang biyasa dilakoni nalika nyadran utawi ruwahan inggih punika:

1.      Reresik sarean: ingkang dipun resiki inggih punika pasarean leluhur lan sedulur para kadang. Dipun banjuraken kaliyan resik-resik dhusun.

2.      Ndonga maring Gusti Allah kangge keselametan kerabat ingkang taksih gesang lan ngirim donga kangge katentreman arwah kerabat ingkang sampun tilar donyo.

3.      Nyelenggarakake kenduri, kaliyan pembacaan ayat Al-Quran, zikir, tahlil, ugi donga, lajeng ditutup kaliyan tedha sareng. Kenduri punika biyasa dipun arani ruwahan. Ingkang dipun undang umumipun kerabat lan tetanggi dhusun.

Nyadran biyasane dilaksanaaken ing saben dinten dhateng-10 wulan Rajab utawi nalika tekane wulan Sya’ban. Lebet ziarah petak, biyasane peziarah bekta sekar, utamane sekar telasih. Sekar telasih dikanggekake dados lambang wontene hubungan ingkang akrab antawis peziarah kaliyan arwah ingkang diziarahi. Para masyarakat ingkang ngiringake nyadran biyasane donga kangge eyang-eyang, bapak-ibu, mawi sedherek-sedherek ingkang sampun seda. Sakwise donga, masyarakat nyelenggarakake kenduri utawi tedha sareng ing sepanjang radin ingkang sampun digelari gelaran uga ron pisang. Saben batih ingkang ngiringake kenduri kedah mbekta tedha piyambak. Tedha ingkang dibeto kedah awujud tedha tradisional, kados ayam ingkung, sambel goreng ati, urap jangan kaliyan lauk rempah, perkedel, tempe lan tahu.

Sejarah Nyadran

PJ Zoetmulder wonten ing buku Kalangwan ugi nyritakaken bab upacara sraddha kangge mengeti sedane Tribhuwana Tungga Dewi ana ing taun 1350. Upacara sraddha minangka pengetan raja-raja ingkang sampun puput yuswa ugi sinebut wonten Kidung Banawa Sekar, nganggo uba rampe wujud baita (prau) sing digawe saka  kembang (puspa, sekar). Tradhisi nyadran pranyata sampun lumaku wiwit jaman Majapahit nganti saiki. Pakurmatan kangge leluhur taksih lestari lan dipepetri dening masyarakat, mligine wonten tlatah padesan.

Nyadran asalipun saking tradisi Hindu-Budha. Semenjak abad 15 para Walisongo nggabungake tradisi menika kaliyan dakwah, kajeng agami Islam angsal kaliyan gampang katampi. Ing awale para wali supados mekencengake kapidatosan ingkang wonten ing masyarakat Jawi nalika babagan pemujaan roh ingkang lebet agami Islam dinilai musyrik. Kajengipun mboten bebenturan kaliyan tradisi Jawi nalika punika, pramila para wali mboten ngapusaken adat nyadran, melainkan nyelarasaken ugi ngisi kaliyan ajaran Islam inggih punika kaliyan pembacaan ayat Al-Quran, tahlil, ugi donga. Nyadran dipahami dados bentuk hubungan antawis leluhur kaliyan sesami manungsa lan kaliyan Gusti Allah.

Hakekat lan Makna Sadranan

Hakekat sadranan inggih punika kesadaran manungsa maring perkara gesang kaliyan tilar donyo. Ingkang sampun tilar donyo ngelairake, ingkang taksih gesang nyusul ingkang sampun sedo (Sangkan Paraning Dumadi). Sadranan ugi ngandung makna inggih punika manungsa kedah eling menawi kita sedaya bakal sedo. Dados manungsa wonten ing donyo menika kedah ngatos-atos.